Theo quan niệm dân gian, tháng 7 âm lịch là thời điểm cổng địa ngục mở, các vong linh sẽ quay lại trần gian. Ngày Rằm tháng 7 không chỉ là Rằm như các tháng khác mà còn là thời điểm người dân hay làm lễ cúng chúng sinh, xá tội vong nhân. Dịp này cũng là thời điểm các gia đình tổ chức lễ Vu Lan báo hiếu cha mẹ, tổ tiên.
Lễ Vu Lan là một phong tục đẹp trong văn hóa Phật giáo. Lễ này bắt nguồn tự sự tích về lòng hiếu thảo của bồ tát Mục Kiều Liên. Tương truyền, lúc còn sống, mẹ của bồ tát Mục Kiều Liên là người hay làm điều ác, thậm chí xúc phạm đến các chư tăng. Sau đó, bà bị đày xuống địa ngục làm ma đói. Thương mẹ nhưng không có cách nào cứu, ông được Đức Phật chỉ cách cúng chư Tăng vào dịp Rằm tháng 7. Ngoài ra, còn phải nhờ phước lực của mười phương chư Tăng mới cứu được mẹ khỏi khổ đau ở chốn địa ngục.
Sau khi làm theo lời dạy của Đức Phật, mẹ của bồ tát Mục Kiều Liên được giải thoát. Phật cũng dạy rằng ai muốn báo hiếu cha mẹ cũng nên làm theo cách này. Từ đó, lễ Vu Lan ra đời.
Đối với lễ Vu Lan, gia chủ có thể chuẩn bị mâm cỗ cúng chay hay mặn đều được. Tuy nhiên, nếu theo quan điểm của Phật giáo thì nên làm cỗ chay. Gia chủ cũng không cần chuẩn bị mâm cỗ cúng quá hoành tráng. Điều quan trọng nhất khi làm lễ cúng Vu Lan (và tất cả các lễ cúng khác) là phù hợp với hoàn cảnh gia đình, tổ chức một cách trang nghiêm và thành tâm.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Cường (Trung tâm Nghiên cứu Bảo tồn Văn hóa tín nghưỡng Việt Nam chia sẻ trên báo Lao động rằng trong ngày cúng Vu Lan (Rằm tháng 7), bao giờ cũng phải cúng tổ tiên trước. Người ta thường chuẩn bị đồ cúng "trên chay dưới mặn", tức là trên đặt mâm hoa quả, dưới đặt mâm cỗ mặn. Các món ăn dâng cúng được chuẩn bị tùy theo điều kiện của gia đình hoặc nấu những món mà trước đây ông bà tổ tiên vẫn thích.
Lâu nay, nhiều người Việt khi chuẩn bị mâm cỗ cúng sẽ dâng 6 bát tượng trưng cho việc các cụ ngồi thành một mâm. Thực tế không phải vậy. Theo chuyên gia, số lượng bát cúng sẽ tùy thuộc vào việc gia chủ là con trưởng hay con thứ, tượng trưng cho các đời trong dòng tộc.
Với người là trưởng tộc thì chỉ cúng xôi và thủ lợn, đuôi lợn. Khi cúng sẽ xếp 9 bát chồng lên nhau đi cùng với 9 đôi đũa. Nếu không có lợn thì có thể cúng gà.
Nếu là con trưởng trong nhà thì cúng một mâm cơm. Các món trên mâm chuẩn bị theo điều kiện gia đình, có ít cúng ít, có nhiều cúng nhiều. Trên mâm cúng không thể thiếu 7 chiếc bát chồng lên nhau.
Nếu không phải con trưởng thì cúng một mâm cơm gồm đồ ăn và 5 bát tượng trưng cho ngũ đại đồng đường. Bát được xếp chồng lên nhau.
Người ra, để thể hiện lòng biết ơn, báo đáp với ông bà tổ tiên, dân gian cho rằng vào dịp lễ Vu Lan, con cháu nên làm việc thiện, tích cực giúp đỡ người khố khó.
* Thông tin mang tính chất tham khảo, chiêm nghiệm.
